Deze voormiddag komt de commissie Economie van het Vlaams Parlement vervroegd samen. Op de agenda: de ethaankraker Project One die het chemiebedrijf Ineos wil bouwen in de Antwerpse haven. De vergunning voor die fabriek is vernietigd door de Raad voor Vergunningsbetwistingen, waardoor het project op losse schroeven komt te staan. Toch wil de Vlaamse regering alles uit de kast halen om Project One alsnog te doen slagen.

Maar wat maakt zo'n ethaankraker precies? Waarom vindt de Vlaamse regering die nodig? En waarom willen de milieubewegingen niet dat die er komt? 

Een ethaankraker is een installatie waarmee ethyleen gemaakt wordt door de moleculen van ethaangas op hoge temperaturen op te delen ("kraken").

Ethaangas is een bijproduct van de winning van schaliegas (maar daarover later meer). Ethyleen is dan weer een bouwsteen voor kunststoffen die in heel wat producten zitten. Het gaat dan bijvoorbeeld om auto-onderdelen, waterleidingen, wieken van windmolens, kleding en voedingsverpakkingen. Maar het wordt ook gebruikt voor smeermiddelen en ontsmettende handgels. 

Toch zal een groot deel van dat ethyleen dat in Project One wordt geproduceerd, uiteindelijk in plastiek belanden. Sommige van die plastics zijn in principe vermijdbaar, bijvoorbeeld in voedingsverpakkingen, of kunnen gemaakt worden door plastics te recycleren. Maar voor bijvoorbeeld de medische sector (injectiespuiten, steriele verpakkingen, infuuszakken...) zijn de kwaliteitsvereisten erg hoog. Daarvoor kunnen alleen nieuwe kunststoffen gebruikt worden.

Project One is een vlaggenschipproject voor de petrochemische industrie in Antwerpen. Vlaanderen haalde het van de haven van Rotterdam, die ook kandidaat was om Project One een plek te geven.

De nieuwe fabriek zou volgens Ineos een goede zaak zijn voor de werkgelegenheid. Het bedrijf maakt zich sterk dat Project One "circa 300 permanente en hoogwaardige jobs (en 150 contractorjobs)" moet opleveren, en daarnaast nog eens "per werknemer op de Project One-site vijf jobs bij andere ondernemingen". In het meest optimistische scenario zijn dat dus meer dan 2.000 nieuwe jobs die direct of indirect gecreëerd worden.

Of het er echt zoveel worden, staat lang niet vast. Het magazine Apache stipte onlangs aan dat Ineos aan de Vlaamse regering 250 jobs garandeert in ruil voor een waarborg van 500 miljoen euro.

Wel, het hangt ervan af aan wie je het vraagt: initiatiefnemer Ineos of de milieubewegingen. Bovendien spelen er ook verschillende elementen mee, zowel de milieu-impact als de klimaatafdruk.

Dat belooft dat Project One met voorsprong de meest energie-efficiënte en minst vervuilende ethaankraker in Europa wordt, "een nieuwe benchmark (standaard, red.) qua ecologische voetafdruk". Nu staan er zo'n veertigtal ethaankrakers in Europa. Project One zou 0,29 ton CO₂ produceren per ton ethyleen, zowat de helft minder dan de 10 procent minst vervuilende ethaankrakers. Dat komt doordat Project One op ethaangas zou gaan draaien, terwijl de meeste krakers werken met nafta, een aardolieproduct. Bij het gebruik van ethaangas komen er minder broeikasgassen vrij.

Daarnaast probeert Ineos nog op een resem andere manieren de klimaatimpact van de nieuwe installatie te beperken. Zo zal de elektriciteit die er gebruikt wordt, gewonnen worden uit windenergie. En voor het transport van het Amerikaanse ethaan naar Europa zullen "ultramoderne schepen" ingezet worden die op ethaangas werken in plaats van zware stookolie. Dat moet opnieuw de uitstoot van broeikasgassen beperken, maar ook van zwavel.

Voor de milieubewegingen is die kleinere klimaatimpact nog altijd te groot.

Neem nu Climaxi, een van de actiegroepen die de vergunning voor Project One aanvocht. "Dit is een kraker in een nieuw jasje, maar hij blijft op fossiele grondstoffen draaien", zegt Katrin Van den Troost. "Ja, we hebben kunststoffen nodig, bijvoorbeeld voor medische producten. Maar als je van de Antwerpse haven een economisch speerpunt wil maken, dan moeten we af van die fossiele grondstoffen en meer investeren in circulair gebruik. Doen we dat niet, dan zullen we voorbijgestoken worden door andere landen. In China experimenteert men nu al met het winnen van ethyleen en propaan uit andere industriële processen."

Daar komt nog eens de milieu-impact van het Amerikaanse schaliegas bij, waarbij het ethaan gewonnen wordt. Het proces waarbij dat schaliegas wordt geproduceerd, fracking in het jargon, is erg vervuilend. Dat gas zit niet zomaar in gasvelden maar in ondergrondse gesteenten en rotslagen. Om dat gas eruit te halen, worden die steenlagen opgebroken door een mix van water, zand en chemicaliën in de ondergrond te spuiten. Dat vervuilde water sijpelt echter vaak door tot in het grondwater, bronnen en rivieren.

En dan is er nog het stofje dat de Vlaamse politiek al maandenlang gijzelt: stikstof. Dat de vergunning voor Project One werd vernietigd, komt niet door de klimaatimpact of door de milieu-impact van schaliegas. Het was de extra stikstofneerslag in het Nederlandse natuurgebied Brabantse Wal die voor de rechter de doorslag gaf. Ineos zou niet voldoende bestudeerd hebben welke impact die stikstof op het natuurgebied zou hebben.

De vraag is dus niet zozeer hoe vervuilend Project One is, maar hoeveel vervuiling Vlaanderen bereid is om toe te staan in ruil voor een economisch project.